Antonin Artaud’un “Vahşet Tiyatrosu” (Zalim Tiyatro) düşünceleri
ile Metal Müzik konserlerindeki ritüeller arasındaki bağlantıyı tartışmadan
önce, Metal Müzik konserlerine özgü bazı terimleri açıklamak gerekir. Bu
yüzden Youtube’dan seçilmiş en alttaki örnek videolarda da yer alan Pogo, Wall of Death, Mosh Pit (Circle Pit) ve Mystic Circle kavramlarına bi' bakalım.
Pogo, 70li yıllarda ilk önce
Punk konserlerinde kendini göstermiş bir dans türü olmakla beraber, yıllar
geçtikçe Metal Müzik konser ritüellerinin vazgeçilmezi olmuş. Pogoda temel
hareketler müzikten alınan hisle birlikte yerinde zıplama, çevredeki insanlara
kollar, bacaklar ya da tüm vücutla birlikte yüklenme, itme ve geri çekilmedir. Herhangi
belirli bir kuralı olmayan pogoda, kendilerinden geçmiş halde beden uzuvlarının
-müziğin şiddetiyle doğru orantılı olarak- bilinçli ya da “bilinçsiz”ce
birbirine çarpışmaları görülür. Buradaki “bilinçsiz”liği yazının ilerleyen
kısımlarında açıklayacağım.
Mosh Pit ise yine Metal Müzik
konserlerinde, seyircinin pogoya benzer şekilde kontrolsuz dans ettiği ama
“bilinçli bir şiddet” içeren halidir. Circle Pit ise Mosh Pit’in seyirci
tarafından “kendiliğinden” oluşturulan bir çember etrafında yapılmasıdır.
Wall of Death,
Türkçesi Ölüm Duvarı olan bu ritüel, onlarca kişiden oluşan ve aralarında
belirli bir mesafe bulunan karşılıklı iki grubun, sahne alan grubun brutal
vokalinden aldığı komut ile birbirlerine doğru durmaksızın koşmalarıdır. Koşma
sonunda gruplar şiddetle birbirine çarpacak ve birbirine karışacaktır.
Mystic Circle ise
sadece metal kültürüne ait olmayan, tüm diğer dini ve ruhani ritüellerdeki gibi
(örneğin Kabe’yi tavaf) çember çevresindeki insanların saat yönünün tersi
istikamette aynı yönde dönmesidir.
Artaud’un “Vahşet Tiyatrosu” üzerine söylenecek ilk söz hep “Vahşet”
kelimesini açıklama gereği ile başlar. Buradaki Vahşet, kan ya da zarar verme
üzerine bir vahşet değildir. Kendi deyimiyle bir “yabanıl”ın tiyatrosudur. Birbirimize
karşı vereceğimiz zararlardan daha ürkütücü olan, nesnelerin ve olayların,
maddi dünyaya sıkışmışlığın bize verdiği zarardır. Çünkü özgürlük biz
insanların elinden alınmıştır, “ve gökyüzü başımızın üstüne düşebilir”.
Artaud’un Tiyatro ve İkizi’nde bahsettiği üzere, tiyatro ancak
gerçek bir yıkım sonrası ulaşılabilecek büyük bir dengedir. Çünkü insanları
kendilerini olduğu gibi görmelerini sağlamalı; yalanı, alçaklığı, iğrençliği,
ikiyüzlülüğü keşfetmelidir. Bunun için de “maddenin boğucu devinimsizliği”ni
silkelemelidir. İnsanlar ve kitleler ancak bu silkeleme ile gizli kalmış büyük
güçlerini görür ve kendi yazgılarına karşı, ancak bu güçle dürüstçe üstün bir
tutum takınabilir.
Metal müzik konserlerinde Circle Pit içinde pogo yapan
kalabalık, tam da Artaud’un kast ettiği gibi, maddi hayatın bunaltıcılığı ve
iğrençliği içinde, düzenin sıkıcılığı ve egemenliğini kıracak bir geri dönüş
aramaktadır. Bu noktada Artuad’un kendini karşısına konumladığı Batı
Tiyatrosu’nun, Metal Müzik için Pop Müzik (Pop Kültür) olduğu söylenebilir. Kendi
öz gerçekliğine varmak için Artaud’un tiyatrodan beklediği gibi, eski halk
şölenlerinde dans etmekten kendini kaybeden, toz duman içinde birbirine
karışan, savaşmak için savaş borusu komutunu bekleyip harekete geçen o büyülü
döneme dönülmelidir. Bu noktada Nietzsche’nin Tragedya’nın Doğuşu’nda Dionysos Şenlikleri’ndeki
taşkın kalabalıklar için söylediklerini hatırlamadan geçmemek gerekir: “Huşu
içindeki milyonların kendilerinden geçip toza toprağa battığını hayal edin,
ancak o zaman Dionysosca olana biraz olsun yaklaşmış olursunuz. Her esir özgür
bir kişidir şimdi.”[1] İnsan yabanıllığını, ilkel
duygularını, yaşam ve maddi nesneler karşısındaki duyumunu ancak bu şekilde düzemece hayatından
kurtarabilir.
Wall of Death öncesi vokal tarafından verilen komut sesinin de
-Artaud’un tiyatrodaki “soluk”tan beklediği gibi- ruhu etkinliğe geçirici,
coşturucu ve ateşleyici bir etkisi vardır. Bu soluğun, ruhun bedenden bir çıkış
noktası olduğu düşünülür. Üstelik bu yabanıl yani “brutal” bir soluktur.
Kitleleri coşturur. Bu coşkunun organik bir temeli vardır ve bunu hissedenler
onu kendi bedenlerinde işleyerek daha yüksek yoğunluklu bir tutkuya
dönüştürürler.
Öte yandan, Mosh Pit ve Circle Pit içinde kendini kaybetmiş
yığınlar aslında tam olarak ne yaptıklarını bilmiyor değildirler. Her ne kadar
şiddetin ve coşkunun getirdiği yaralanmalar olabilse de birini yere düşürmek ya
da bilerek ezmek kabul edilemez. Bu durum da bizi Artaud’un “bilinçli histeri”
kavramına yakınlaştırır. Kendini kaybetmek, bir başkasına istemediği şekilde
zarar verecek şekilde olmamalıdır.
Circle Pit’in geldiği nokta ise yek vücut olmanın verdiği haz,
organik bir bütün olma duygusudur. Bu da bir Mystic Circle’dır. Metal Müzik’te
de Artaud tiyatrosunda da kaybedilmiş bu büyülü zinciri yeniden oluşturma
hayali vardır. Tabiat, son evladı olan
insanla yeniden kaynaşmalıdır.
Çünkü bu uyuşuk halimizden ancak böyle kurtulabiliriz!
Çünkü bu uyuşuk halimizden ancak böyle kurtulabiliriz!
Örnek videolar;
DAGOBA: HUGE WALL OF DEATH - HELLFEST 2014
Wall Of Death
Compilation 1
BEST MOSH PIT EVER !
MEGA Circle Pit - A7X Crossroads Mosh Riff
ve bonus olarak :)
Biggest Circle Pit
Ever
KAYNAKÇA
ANTONIN
ARTAUD, Tiyatro ve İkizi, YKY 1993,
ANTONIN ARTAUD, Tanrı Yargısının İşini Bitirmek
İçin, SEL 2002
GILLES DELEUZE, Francis Bacon Duyumsamanın Mantığı
FRIEDRICH NIETZSCHE, Tragedya’nın Doğuşu, Roman
Yayınları, 2012